Nguyên nhân làm nước bị vấy nhiễm vi sinh vật là do xử lý nước thải và bể tự hoại không đúng cách, ô nhiễm từ chất thải của con người và động vật, hoặc trong và sau mưa, các vi khuẩn và các vi sinh vật gây hại khác từ một trong các nguồn trên có thể được chảy vào sông, hồ, nước ngầm theo nước. Ngoài ra, việc bảo dưỡng nguồn nước ngầm kém cũng gây ô nhiễm.
Các biện pháp thường dùng để xử lý nước dùng trong giết mổ là:
1. Khử trùng bằng chlorine
Chlorine đã được dùng để xử lý nước cấp ở Mỹ từ năm 1908. Chlorine tiêu diệt được vi khuẩn, tuy nhiên với hàm lượng chlorine khoảng 10mg/L dùng để khử trùng không thể diệt được trứng Giardia.
Khi phát hiện nguồn nước bị nhiễm khuẩn, cần làm sạch đường ống và khử trùng hệ thống bằng chlorine, quá trình này gọi là "shock chlorination" (SC). Hàm lượng chlorine sử dụng để khử trùng từ 50 - 200 mg/L cao hơn từ 100 - 400 lần so với hàm lượng chlorine bình thường để xử lý nước cấp. Hàm lượng chlorine cao như thế này được duy trì trong toàn bộ hệ thống cấp nước (giếng, ống dẫn) trong vòng 12 - 24 giờ. Sau đó toàn bộ lượng chlorine trong hệ thống được thải ra ngoài và hệ thống lúc này đã sẵn sàng để sử dụng trở lại.
Quá trình SC nếu được tiến hành định kỳ cũng giúp chúng ta loại trừ được vi khuẩn sắt (iron bacteria), loại vi khuẩn tạo các màng nhờn màu nâu đỏ trong đường ống, không gây bệnh cho người nhưng có khả năng làm giảm áp lực hoặc nghẽn đường ống.
Cách thức tiến hành qui trình SC
- Đổ một lượng vừa đủ nước Javel hoặc chlorine bột (đã pha loãng với một ít nước) vào giếng.
- Dùng nước rửa sạch phần bên trong phía trên của giếng.
- Mở các vòi nước cho chảy tự do tới khi phát hiện được mùi nồng của chlorine. Nếu không phát hiện được mùi chlor, cho thêm chlorine vào giếng.
- Tắt các vòi nước không sử dụng hệ thống trong vòng 12 - 24 giờ.
Thải tất cả chlorine trong hệ thống ra bằng cách mở các vòi nước bên ngoài nhà tới khi mùi chlor nhạt dần, sau đó mở các vòi nước bên trong nhà cho đến khi toàn bộ hệ thống được rửa sạch chlor.
Hiệu quả của việc khử trùng bằng chlorine phụ thuộc vào nhu cầu chlorine của nước cần xử lý, nồng độ chlorine trong dung dịch chlor, thời gian tiếp xúc giữa các vi khuẩn và dung dịch chlor, và chất lượng nước. Khi nồng độ chlorine tăng, thời gian cần thiết để chlorine tiếp xúc với vi khuẩn giảm.Quá trình xử lý nước bằng chlorine có hiệu suất cao hơn trong điều kiện nhiệt độ tăng và có hiệu suất giảm dần trong điều kiện pH tăng (môi trường kiềm). Quá trình này có hiệu suất thấp hơn đối với nước có độ đục cao.
Khi chlorine được cho vào nước cần xử lý, một phần sẽ tác dụng với các hóa chất trong nước (như sắt, mangan, H2S và NH3) và nó sẽ không còn tác dụng để khử trùng nữa. Lượng chlorine này gọi là nhu cầu chlorine của nước.
Để đảm bảo là nước đã được khử trùng hoàn toàn, người ta thường cho chlorine nhiều hơn lượng chlorine tính toán. Điều này sẽ dẫn đến việc tạo nên một lượng chlorine thừa trong hệ thống xử lý và người ta phát hiện lượng chlorine thừa này bằng phương pháp đơn giản là cho hóa chất thích hợp vào sẽ phát hiện nước đổi màu.
2. Lọc và khử trùng bằng tia cực tím
Tia UV có khả năng tiêu diệt vi khuẩn, vi rút và vài loại ký sinh trùng. Tuy nhiên, nó không thể tiêu diệt được trứng Giardia. Phương pháp này đã được sử dụng phổ biến nhất trong xử lý nước, đặc biệt sử dụng trong xử lý nước ăn uống vì nó không để lại hóa chất dư .
Theo biện pháp này, nước được cho qua một bể chứa có lắp đặt một đèn thạch anh - thủy ngân phát ra tia UV. Bức xạ UV tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa các vi sinh vật gần như lập tức. Đây là một biện pháp rất hữu hiệu để khử trùng. Tuy nhiên, việc khử trùng chỉ xảy ra trong bể chứa. Do đó, khả năng nước bị nhiễm khuẩn lại sau khi ra khỏi bể chứa có thể xảy ra.
Muốn tiêu diệt được vi khuẩn, tia UV phải tiếp xúc với vi khuẩn đó, do đó nguồn sáng phải luôn luôn giữ "sạch". Các dung dịch sodium hydrosulfite (0,15%) và acid citric (0,15%) là dung dịch hữu hiệu để tẩy rửa các chất bám trên nguồn sáng (với thời gian tẩy rửa qua đêm). Các vi khuẩn chết có thể là vật chắn tia UV cho các vi khuẩn còn sống, do đó khả năng khử trùng bằng tia UV cũng có giới hạn. Giới hạn tối đa cho việc xử lý bằng tia UV là 1000 coliform tổng số/100mL và 100 fecal coliform/100 mL.
Để khử trùng bằng tia UV có hiệu quả, đôi khi chúng ta cần phải sử dụng hệ thống tiền xử lý để khử màu, độ đục và các hạt hữu cơ. Nước có chứa nhiều khoáng có thể đóng cặn trên đèn, do đó cần phải có hệ thống xử lý nước cứng để đề phòng trường hợp này.
3. Khử trùng bằng Iodine
Iodine diệt khuẩn và các vi sinh vật gây bệnh, tuy nhiên nó không có tác dụng diệt tảo. Iodine được dùng để khử trùng nước kể từ đầu những năm 1900. Iodine ở dạng tinh thể màu đen, khả năng hòa tan trong nước phụ thuộc vào nhiệt độ.
Phương pháp đơn giản nhất để xử lý nước là bơm dung dịch bão hoà Iodine vào hệ thống cấp nước. Iodine không diệt khuẩn ngay lập tức mà cần thời gian tiếp xúc khoảng 20 phút (tùy thuộc vào nồng độ). Một lượng thừa Iodine từ 0,5 - 10 mg/L phải được duy trì để bảo đảm hiệu quả xử lý, ở nồng độ này iodine không gây mùi và vị cho nước. Iodine duy trì được khả năng diệt khuẩn trong khoảng pH rộng (mất tác dụng từ pH 10 trở lên).
Lê Thị Ngọc Ánh
(Trạm chẩn đoán xét nghiệm Tổng hợp)